Alixan Bukeyxanov

Alixon Boʻkeyxon (qozoqcha: Әлихан Бөкейхан; 1866, Semipalatinsk – 27-sentyabr 1937, Moskva) – Alash oʻrda hukumati raisi (1917-1920-yillar).

Alixan Boʻkeyxanov
qozoqcha: Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан
Viborg ishida, 1907
Alash oʻrda hukumati raisi
Mansab davri 13-dekabr 1917 – 5-mart 1920
Oʻtmishdoshi	lavozim taʼsis etilgan
Vorisi	lavozim bekor qilingan
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi	2-yanvar 1866-yil Semipalatinsk
Vafoti	27-sentyabr 1937-yil(1937-09-27) (71 yoshda) Moskva

Hayoti

Omsk texnik maktabini, keyinchalik Sankt-Peterburg davlat universitetini iqtisodiy fakultetini tamomlagan.

Alixan Bukeyxanov Abay Qoʻnonboyevning birinchi biografi boʻlgan. U haqida gazetada bir nechta maqolalar chiqargan.

1905-yilda Konstitutsiyaviy demokratik partiya (kadet) aʼzosi boʻldi.

Moskvada boʻlib oʻtgan Zemstvo majlisida ishtirok etgan barcha xalq deputatlari va kadetlar ichida, uning tashabbusi bilan Qirgʻizlar konstitutsiyaviy-demokratik partiyasini tuzish taklif qilindi. 1906-yil yanvarda u „Qirgʻiz siyosiy harakati rahbari sifatida“ hibsga olndi, lekin bir necha oydan soʻng qoʻyib yuborildi.

1906-yilda u Semipalatinskka yetib keldi. Viloyat nomidan Rossiya imperiyasi Davlat Dumasining aʼzosi etib sayandi.

Deputat sifatida qirgʻiz-qozoq xalqini milliy-ozodlik harakatiga chaqiruvchi Viborg manifestini tuzadi. 1908-yilda yana qamoqqa olinadi.

Qozoq xalqi uchun erkinliklar berish, shuningdek, boshqa fundamental masalalar (yerdan foydalanish, jamoat va davlat) yuzasidan u oʻzi tuzgan „Nega men kadet partiyasidaman“ konsepsiyasida bayon etgan.

1913-yilda mustaqil „Alash Partiyasi“ga asos soldi va 1917-yilga kelib, yangi Alash oʻrda muxtor davlati tashkil topdi.

1917-1927-yillarda Bukeyxanovga Bolsheviklar tomonidan hamda mafkuraviy va siyosiy raqiblari tomonidan kuchli bosimlar oʻtkazilgan. Bukeyxanov bu sharoitda siyosiy va ijtimoiy faol faoliyatini tark qilishga majbur edi.

1930-yilda muxtoriyat „buzgʻunchi tashkilot“ sifatida tugatildi.

Bukeyxanov Moskvada SSSR Markaziy nashriyot uyida qoʻlga olingan va 1937-yil 27-sentyabrda SSSR Oliy sudi tomonidan uni qatl etishga hukm chiqarilgan. Hukm shu kuniyoq ijro qilingan.

Asarlari

• Букейханов А. Переселенцы в тарских урманах // Сибирские вопросы: периодический сборник. № 11. 23 марта 1908-yil. Томск.
• Букейханов А. Переселенцы в тарских урманах // Сибирские вопросы: периодический сборник. № 12. 31 марта 1908-yil. Томск.
• Букейханов А. Киргизы. Формы национального движения в современных государствах. (Под ред. А. И. Костелянского), СПб, 1910.
• Bukeykhanov A., Dulatov M., Baytursun A., Ryskulov T. Kazakh on Russians before 1917. //Society for Central Asian Studies. Reprint series. No. 5.-Oxford, 1985.
• Букейханов А. Шыгармалары (Сочинения). — Алматы: Жалын, 1994.
• Букейханов А. Шыгармалары. — Алматы: Казак энциклопедиясы, 1995.

Manbalar

1. Kak Bukeyxan ostanovil stroitelstvo jeleznoy dorogi
2. Vistuplenie Bukeyxanova. // Liberalnoe dvijenie v Rossii. 1902—1905-yil. M.: ROSSPEN. 2001. S. 499—500.
3. TsGAOR, f. DP, 7 d-vo, d. 2, ch. 39, l. 63
4. Sibirskaya torgovaya gazeta. № 59. 16 maya 1906-yila. Tyumen
5. 5 iyunya v Semipalatinsk pribil uchyoniy lesovod kirgiz Karkaralinskogo uezda A. N. Bukeyxanov // Sibirskaya torgovaya gazeta. № 86. 18 iyunya 1906-yila. Tyumen
6. Obolenskiy V. A. Moya jizn. Moi sovremenniki. Parij: YMCA-PRESS. 1988. c. 396.
7. Peterburg. Loja „Chermaka“
8. ТАНАЧЕВ Валидхан Шараф-Эльдинович (Шарафетдинович) // Qozogʻiston | TsentrAziya., 2017-12-01da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2018-01-30
9. Марат Сдыков. В борьбе за народное счастье., 2016-03-13da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2018-01-30
10. Bonch-Osmolovskiy, Anatoliy Osipovich. Vospominaniya. // Bonch-Osmolovskie. Vospominaniya. M.: 2015. S. 292.
11. Sevastyanov Yakov Sergeevich // Yandeks. Slovari › Revolyutsioneri. – 1927—1934.^{[sayt ishlamaydi]}
12. Дети Алихана Букейхана., 2017-11-07da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2018-01-30
13. Podvig naroda
14. Prax Smagula Sadvakasova spustya 77 let dostavlen v Qozogʻiston.
15. Informatsiya iz doneseniya o bezvozvratnix poteryax
16. Alixanu Bukeyxanu, lideru dvijeniya „Alash“, ispolnilos 145 let.

Havolalar

• Белые пятна. Алихану Букейхану, лидеру движения «Алаш», исполнилось 145 лет
• сталин охотился за Алиханом Букейханом с 1922-yilа
• Сотрудник радио Азаттык презентовал первые три тома собрания сочинений Алихана Букейхана
• Изданы ещё два тома семитомного ПСС Алихана Букейхана
• Алихан Букейхан похоронен в Москве вместе с Ныгметом Нурмаковым
• Найдены новые сведения об Алихане Букейхане и Ахмете Байтурсынулы
• Алихан Букейхан был расстрелян в тот же день, когда вынесли приговор
• Биографические сведения (Wayback Machine saytida 2007-09-28 sanasida arxivlangan)
• Алихан на www.peoples.ru
• Алихан Букейханов (Wayback Machine saytida 2015-11-14 sanasida arxivlangan)
• Алихан всего алаша (Wayback Machine saytida 2007-09-29 sanasida arxivlangan)
• Русский литературный контекст в публицистике А. Букейханова
• Статьи о жизни и деятельности А. Н. Букейханова (Wayback Machine saytida 2013-11-17 sanasida arxivlangan)