Lutfi Sarimsoqova

Lutfi Sarimsoqova
Tavalludi	8-may 1896-yil Rishton tumani, Qoʻqon uyezdi, Fargʻona viloyati Oʻzbekiston SSR
Vafoti	14-yanvar 1991-yil(1991-01-14) (94 yoshda) Toshkent Oʻzbekiston SSR SSSR
Fuqaroligi	SSSR Rossiya imperiyasi Rossiya imperiyasi
Kasbi	Aktrisa, qoʻshiqchi
Faoliyat yillari	1928—1977-yillar
Mukofotlari

Lutfixonim Sarimsoqova (1896.8.5, Fargʻona viloyati Rishton tumani — 1991.14.1, Toshkent) — aktrisa, xonanda. O‘zbekiston SSR xalq artisti (1937). Ijodiy faoliyatini 1924-yil Qoʻqon xotin-qizlar havaskorlik toʻgaragida boshlagan. Qoʻqon (1926—28), Andijon (1928—31), Margʻilon (1931 — 34) teatrlarida, Oʻzbek davlat musiqa teatrida (1934—39), Muqimiy teatrida (1940—73) ishlagan. Oʻzbekiston davlat filarmoniyasi qoshidagi dutorchi xotin-qizlar ansamblining tashkilotchisi va badiiy rahbari (1939—40). Xalq sanʼatiga xos boʻlgan soddalik va mukammallik, oʻtkir hajv va zakovat, samimiyat va qudrat, mazmundorlik va taʼsirchanlik kabi hislatlar S. ijodiy uslubining asosini tashkil kidali. S. ham lirik, ham fojiaviy, ham hajviy aktrisa boʻlib, xalq qoʻshiqlarining mohir ijrochisi, hozirjavob askiyachi, usta raqqosa va yaxshigina dutorchi sifatida ham tanilgan. Qoʻqon teatrida sahnalashtirilgan "Arshin mololon" (U.Hojibekov) musiqali komediyasida dastlab Zebo, keyinroq Jahon xola, Gulchehra, "Layli va Majnun", "Farhod va Shirin" (Xurshid) spektakllarida Layli va Shirin obrazlarini yaratgan. Tugʻma isteʼdod, shijoat, oʻz kasbiga muhabbat, harakatchanlik natijasida Adelma (K. Gotssi, "Malikai Turandot"), Smeraldina (K.Goldoni, "Ikki boyga bir malay"), Tursun (V.Yan, Choʻlpon, "Hujum") kabi obrazlarni mahorat bilan yaratdi. Aktrisa ijodida, asosan, 2 yoʻnalish yetakchilik qildi: biri liroepik tarzdagi mushtipar onalar obrazi boʻlsa, ikkinchisi salbiy va satirik rollardir. Ikkala yoʻnalishda ham S. chinakam mahorat choʻqqilarini egalladi. Oysara (K.Yashin, "Gulsara"), Ona (Gʻ. Zafariy, "Halima"), Yosuman (Xurshid, "Farhod va Shirin") rollari bunga misoddir. S, ayniqsa Yosuman obrazini xalq sanʼati vositalari yordamida yuksak badiiy umumlashma darajasiga koʻtardi. Uni yovuzlik, razillik, makrhiyla timsoli sifatida gavdalantirdi. "Maysaraning ishi" (Hamza) komediyasidagi Maysapa obrazida oʻz imkoniyatlarini ayol erki va qadr-qimmatini himoya qilishga qaratgan boʻlsa, "Paranji sirlari"dagi Mastura satang obrazida, aksincha, aql-idroki va kuch-qudratini ayollarning huquq va tuygʻularini poymol qilishga sarflaydi. Xalcha xola ("Qurbon Umarov"), Xayri xola ("Oftobxon"), Jamol opa ("Oltin koʻl"), Risolat chevar ("Muqimiy"), Xadicha xola ("Fargʻona tong otguncha") kabi mushtipar, munis onalarning rang-barang obrazlari bilan oʻzbek teatri va aktyorlik sanʼati rivojiga katta hissa qoʻshgan. Ayniqsa, S. ijrosidagi Kimyo ("Nurxon") obrazi oʻz jigarbandining erkin nafas olishi uchun har qanday qiyinchiliklarga bardoshli, oq koʻngil onalar obrazining mumtoz namunasi boʻlib, ijrosi soddaligi, goʻzalligi bilan ajralib turadi.

S. oʻzbek kino sanʼati taraqqiyotiga ulkan hissa qoʻshgan. Uning kino rollari sahna faoliyatining davomi boʻlib, bu yerda ham mehribon, munis, jafokash oʻzbek onalari obrazini yaratgan. Ona ("Qasam"), Sharofat ("Opasingil Rahmonovalar") va boshqa obrazlarda aktrisa oʻziga xos qiyofa kasb etdi. S. eng kichik rolni ham nihoyatda mohirlik bilan ijro etib, unga ulkan mavzu va hayotiy haqiqatni mujassamlashtirgan, mustaqil va yirik obraz yarata olish mumkinligini telba ayol ("Farzandlar") roli bilan isbotladi. Aktrisaning kino sanʼatidagi haqiqiy isteʼdodi va mahorati Mehriniso ("Mahallada duv-duv gap"), Fotima opa ("Sen yetim emassan") obrazlarida toʻla namoyon boʻldi. Mehriniso obrazi orqali oddiy onalarning feʼl-atvori va ruhiyatini tabiiy boʻyoqlar bilan ifodalagan boʻlsa, Fotima opa obrazida 14 yetim bolani oʻz bagʻriga olib tarbiyalagan oʻzbek ayolining oq koʻngil, kuyunchakligi, saxovati, odamiyligi va buyuk irodasini yuksak mahorat bilan yetkaza oldi. S. xonanda sifatida "Kuling", "Oʻzgancha", "Yor-yor", "Hakkalakam oʻynasam man", "Jambilxon", "Yorginam", "Omon boʻlaylik", "Qilpillama" kabi oʻzbek xotin-qizlarining xalq ashula, qoʻshiq va laparlarini maromiga yetkazib ijro etgan.

S. hayoti va ijodiga bagʻishlangan "Aya" (1976), "Lutfixon aya" hujjatli filmlari suratga olingan. Vafotidan soʻng "Buyuk xizmatlari uchun" ordeni bilan mukofotlangan (2001).

Lutfixonim Sarimsoqova 1896-yil 8-mayda Fargʻona viloyati, Qoʻqon uyezdi, Rishton tumanida kambagʻal dehqon oilasida tugʻilgan.

Kasb tanlashda sayyor teatr truppasi Hamzaning 1920-yillarda Rishtonda „Boy va mehnatkash“, „Maysaraning nayranglari“, „Burqa sirlari“ spektakllaridagi chiqishlari katta taʼsir koʻrsatdi.

Birinchi rus inqilobi keyingi yillarda - havaskor teatr tomoshalarida ishtirok etdi. 1925-yili Qoʻqonda professional sahnada chiqish qila boshlaydi. 1926—1928 yillarda - Qoʻqon teatri aktrisasi (1927-yildan - Fargʻona tumani davlat truppasi, sobiq Hamza, hozirda Qoʻqon shahar musiqali drama teatri), 1928—1931-yillarda - Andijon teatri (keyinchalik - Yo‘ldosh Oxunboboyev nomidagi Andijon viloyat musiqali drama va komediya teatri, hozir - Z.M.Bobur nomidagi), 1931—1934-yillarda —— Fargʻona teatri (hozirgi Yusufjon qiziq Shakarjonov nomidagi Fargʻona oʻzbek drama teatri) (boshqa maʼlumotlarga koʻra - Margʻilon teatrida)da faoliyat olib boradi. 1934—1939 va 1940—1973-yillarda — Toshkentdagi Oʻzbek musiqali drama teatri (1939-yilda ajralib chiqqandan keyin - Muqimiy nomidagi Oʻzbek musiqali drama va komediya teatri) aktrisalik qiladi.

1939—1940-yillarda — Toshkentdagi Oʻzbekiston Davlat filarmoniyasi qoshidagi — dutor ayollar ansambli tashkilotchisi va badiiy rahbari.

Qoʻshiqchilik faoliyaini ham olib borgan.

• https://newspaperarchive.com/obituary-clipping-jan-16-1991-3639785/

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Aktyor yoki aktrisa haqidagi ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin. k m t