Kontinental yotqiziqlar

Kontinental yotqiziqlar - togʻ yon bagʻirlarida, daryo, botqoqlik va koʻllar tubida hamda dasht va choʻllarda hosil boʻlgan yotqiziqlar. Kontinental yotqiziqlar har xil iqlim va tabiiy geografik sharoitlarda hosil boʻlgan. Shuning uchun Kontinental yotqiziqlar tarkibi, qatlamlanishi, rangi, hayvon, oʻsimlik qoldiqlari va ulardagi qazilma boyliklarining turli-tumanligi bilan delta yotqiziqlaridan farq qiladi. Kontinental yotqiziqlardagi organik qoldiqlar (flora va fauna) faqat quruklikka xos boʻlib, dengizga mansublari dengiz va quruqlik chegarasida uchraydi. Kontinental yotqiziqlar saralanmagan dagʻal, chaqiq togʻ jinslari, konglomerat, shagʻal tosh va boshqalardan tashkil topgan (qarang: Allyuviy, prolyuviy). Organogen va xemogen choʻkindilar aksariyat botqoqlik va koʻllarda toʻplanadi. Dasht va choʻllarda, daryo terrasalarida eol yotqiziqlar va vaqtincha suv oqimidan qum, alevrit va loyqa bilan birga temir konkretsiyalari, kaolin, torf, koʻmir paydo boʻladi. Issiq va sernam gumid iqlim sharoitida tub jinslarning kimyoviy nurashidan alyuminiyga boy laterit, boksit, kaolin (delyuviy, elyuviy), koʻmir qatlamlari vujudga keladi. Issiq, yogʻingarchilik kam boʻladigan iqlimda koʻproq qizil rangli choʻkindi jinslar toʻplanadi. Oʻrta Osiyo hududida yura davrining kulrang, boʻr va neogen davrining qizil rangli Kontinental yotqiziqlar koʻp, ularning qalinligi togʻ oldi tekisliklarida bir necha ming km ga yetadi. Kontinental yotqiziqlarda temir rudasi, koʻmir, torf, kaolin, oʻtga chidamli giltoshlar, har xil tuz va gips konlari hamda oltin, qalay, magnetit, platina, olmos va boshqa nodir metallarning sochma konlari uchraydi. Oʻzbekistonning gʻarbi va Tojikistondagi boʻr davri hamda Fargʻona vodiysidagi neogen davri Kontinental yotqiziqlarda sanoat ahamiyatiga ega boʻlgan gaz va neft konlari bor.

Manbalar

1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.